Circulair bouwen: “Materialenpaspoort maakt hergebruik van materialen makkelijker”

De term ‘circulaire materialen’ omvat meerdere lagen. De uitdrukking verwijst enerzijds naar materialen die recycleerbaar of biodegradeerbaar zijn, en anderzijds naar producten of bouwcomponenten die vlot ontmanteld kunnen worden, zodat ze zo lang mogelijk hoogwaardig hergebruikt kunnen worden. In het ideale geval komen de twee aspecten samen in één product of bouwcomponent.

“Circulaire materialen maken deel uit van een samenspel tussen producenten en gebouwontwerpers”, legt Wim Debacker uit. “De producent biedt een kwalitatief, gezond en herbruikbaar product aan en de architect kiest voor een ontwerp in laagjes, zodat de verschillende materialen apart vervangen kunnen worden. Dat noemen we functional layering.”

Circulaire pilootprojecten

Het gebruik van circulaire materialen wordt treffend gedemonstreerd in de Reversible Experience Modules (REM) van de PEA Nederland. Dat zijn uiteenlopende gebouwonderdelen (zoals een woonkamer, een bureauhoek en een gang) die tijdelijk worden opgebouwd uit herbruikbare producten en materialen. Meer dan zeventig modules worden samengebracht in een reizend tentoonstellingspaviljoen, waar bezoekers ze zelf kunnen ontmantelen en opnieuw kunnen opbouwen. De hele tentoonstelling wordt meerdere keren afgebroken en heropgebouwd op verschillende locaties.

“Een meer concrete toepassing van circulair materialengebruik vinden we in Essen, een stad in het Duitse Ruhrgebied. Daar wordt de laatste hand gelegd aan The New Office Building, een kantoorgebouw met meer dan tweehonderd werkruimtes voor de mijnbouwonderneming RAG Group. Het gebouw komt op het gesaneerde terrein van een vroegere steenkoolmijn”, vertelt Wim Debacker.

“The New Office Building is een pilootproject rond duurzaam ontwerpen met een speciale focus op cradle-to-cradle-principes. Het project vertrekt van herbruikbare en/of recycleerbare gebouwonderdelen die worden gebouwd met duurzame materialen. Sommige delen van het kantoorgebouw, zoals de daktuin van 3000 vierkante meter, zullen toegankelijk zijn voor het publiek. Eind dit jaar worden de werkzaamheden afgerond.”

Materialenpaspoort

The New Office Building en de Reversible Experience Modules maken deel uit van BAMB 2020 (Buildings As Material Banks), een project dat ijvert voor meer hergebruik van materialen. De projectpartners experimenteren met concrete initiatieven die circulair bouwen op verschillende niveaus tastbaar maken: gezonde materialen, aanpasbaarheid, biodegradeerbare materialen, een vlotte ontmanteling…

“Een belangrijk onderdeel van BAMB 2020 is de opmaak van materialenpaspoorten”, zegt Wim Debacker. “Zo’n paspoort omvat digitale data van materialen en producten die in gebouwen gebruikt worden, zoals hun historiek, de mate waarin bouwcomponenten hergebruikt kunnen worden, hoe dat kan gebeuren, het potentieel voor recyclage en biodegradatie ... Zowel The New Office Building als de REMs beschikken over uitgebreide materiaalpaspoorten. Als ze ooit gedemonteerd moeten worden, weten we precies welke materialen erin zitten en op welke manier ze hergebruikt kunnen worden.”

Betaalbaar bouwen

Circulaire bouwoplossingen vragen vaak een iets hogere investeringskost dan de traditionele werkwijzen. Toch bieden ze ook nieuwe kansen om betaalbaar te bouwen. Voorwaarde is dan wel dat het hele bouwproces wordt herbekeken. Wim Debacker: “VITO werkt mee aan Woon C, een denk- en doetank die circulaire bouwoplossingen inzet om de financiële druk op (ver)bouwers te verminderen. We experimenteren onder meer met alternatieve verdien- en financieringsmodellen, waarbij de bewoner wel het gebruiksrecht verkrijgt van een gebouw en zijn componenten, maar niet (of maar deels) het eigendomsrecht.”

“Omdat het over circulaire bouwoplossingen gaat, is er een incentive voor de bouwfabrikant (of een derde partij) om goed onderhouden producten te recupereren in ruil voor een gebruiksrecht en/of prestatiegerichte leasing. Die vergoeding wordt bijvoorbeeld op maandelijkse basis afbetaald. Zo worden kwalitatieve oplossingen toegankelijker. Op korte termijn gaan we onze nieuwe ideeën uittesten via de bouw van een kleine woning in Wilsele. Dat wordt wellicht de eerste circulaire woning in Vlaanderen, naar analogie van het eerste circulaire bedrijventerrein dat Kamp C straks bouwt in Westerlo.”