CircuS-traject: Bonheiden aan het woord

Vandaag spreken we met Thomas Pluymers, duurzaamheidsambtenaar bij gemeente Bonheiden. In Bonheiden gaan ze aan de slag met de herinrichting van hun gemeentehuis.

Wat is de aanleiding om jullie gemeentehuis grondig te herinrichten?

Het huidige gemeentehuis dateert van 2005 en is op zich nog een degelijk gebouw, maar de manier van werken is de afgelopen twintig jaar sterk geëvolueerd. Sommige diensten zijn gegroeid, andere diensten zijn verhuisd, zoals de jeugddienst. Er is ook een wens om andere gemeentelijke functies te centraliseren. Daarnaast is er het voornemen om het gebouw waarin de sociale dienst nu zit op termijn af te stoten. Dit alles vraagt om een herinrichting van het gemeentehuis, of om een nieuwe invulling op een tweede locatie die zal dienen als sociale hub: de site Sint-Maartensberg.

Hoe verhoudt het renovatieplan van Sint-Maartensberg zich tot de plannen voor het gemeentehuis?

De locatiekeuze voor de sociale diensten – ofwel in het gemeentehuis ofwel in een sociale hub op de Sint-Maartensbergsite – beïnvloedt in grote mate de ingrijpendheid van de renovatie van het gemeentehuis. Indien de sociale diensten geïntegreerd worden in het gemeentehuis, zal een veel drastischer herinrichting nodig zijn. Wordt het ondergebracht in de sociale hub, dan zal het gemeentehuis minder ingrijpend aangepast moeten worden.

Welke circulaire principes willen jullie meenemen in de herinrichting?

We willen inzetten op efficiënt ruimtegebruik: kijken welke ruimtes werkelijk nodig zijn en of bestaande ruimte beter benut kan worden. Daarnaast willen we maximaal bestaande materialen hergebruiken, door in kaart te brengen wat we al hebben, en inzetten op gezonde luchtkwaliteit en groen binnen en buiten. Bonheiden is een groene gemeente en die identiteit willen we doortrekken naar onze gebouwen.

Met deze renovatie zullen jullie een voorbeeldrol opnemen, wat denk je daarvan?

Tof, he? (lacht) Als duurzaamheidsambtenaar vind ik dat heel leuk om te pionieren in circulariteit. Voor de site van het gemeentehuis is dat een logische stap. Daar zijn we in de afgelopen 5 tot 10 jaar al overgestapt van eigen dienstwagens naar elektrische deelwagens, die we delen met de inwoners. We hebben daar laadpalen voorzien voor de deelwagens en voor externe voertuigen. Een tweetal jaar hebben we een groendak aangelegd op het gemeentehuis, en via burgerparticipatie hebben we er PV-panelen gelegd. De herinrichting van het gemeentehuis op een circulaire wijze zou voor ons dus de laatste stap zijn om het hele gebouw te verduurzamen. 

Ik hoor je veel praten over burgerparticipatie: hoe zijn jullie van plan om de burgers ook in dit project te betrekken?

Bij de plannen voor Sint-Maartensberg ligt burgerparticipatie meer voor de hand dan bij het gemeentehuis, dat vooral administratief is. Toch willen we onderzoeken op welke manier we inwoners ook daar kunnen betrekken, bijvoorbeeld via gebruikersonderzoeken of participatieve infomomenten.

Welke impact verwachten jullie van de herinrichting op de werkcultuur?

We verwachten dat een aangepaste inrichting de werktevredenheid sterk zal verbeteren. Vandaag werken medewerkers in een open landschapskantoor zonder akoestische afscherming. Dat leidt tot overlast. We willen een betere akoestiek en meer ruimte voor concentratie en digitaal overleg. Door het gebruik van kleinere overlegplekken, individuele stiltezones en flexplekken kunnen we de ruimte efficiënter benutten en de samenwerking bevorderen. De combinatie van thuiswerken met vormingen en opleidingen zorgt ervoor dat er regelmatig bureaus leegstaan. We zouden dus efficiënter kunnen omspringen met de ruimte die er is.

Wat zijn de belangrijkste energetische knelpunten op de Sint-Maartensbergsite?

Dat gebouw is duidelijk verouderd. Buiten dringende herstellingen is er weinig structureel aan verbeterd. We spreken dus over een volledige renovatie, met aandacht voor energiezuinigheid en duurzame technieken. Als we zo'n gebouw in 2025 aanpakken, moeten we het meteen klaarstomen voor de toekomst.

Wat waren op voorhand jullie verwachtingen van het CircuS-traject?

We hoopten via CircuS tot een heldere visie te komen voor de ontwikkeling van beide sites. Dat is gelukt: we hebben inzichten opgedaan die niet alleen nuttig zijn voor het gemeentehuis en Sint-Maartensberg, maar ook voor andere toekomstige renovatieprojecten van gemeentelijk patrimonium.

Wat vond je van de praktijkvoorbeelden die in de vierde sessie aan bod kwamen?

Heel interessant. Zeker op vlak van bestekken hebben we geleerd dat we als lokaal bestuur niet altijd zélf alle voorwaarden moeten opleggen. Het is waardevol om ruimte te laten voor ontwerpers of aannemers om hun eigen circulaire visie aan te reiken.

Hoe heeft de toelichting over aanbestedingsprocessen geholpen?

Die heeft ons doen inzien dat we niet alles zelf moeten dichttimmeren. Laat de markt soms zelf een circulaire insteek voorstellen. Dat geeft frisse inzichten, zeker voor een klein lokaal bestuur waar interne expertise hierover beperkt is. Het is belangrijk om de markt en de kennis die daar zit ook toe te laten.

Wat vond je van de inzichten van Atelier Noest over het creëren van draagvlak?

Het was een heel mooi verhaal, ook gelinkt aan Bonheiden. Het was een verhaal van een plek van ontmoeting te creëren onder de inwoners. Het idee van een constructie die bewoners letterlijk mee opbouwen – met lokaal hout en uit eigen tuinen – sluit goed aan bij het karakter van Bonheiden.

Heb je al veel geleerd van de andere lokale besturen die meedoen aan het traject?

Zeker wel. De meeste gemeenten zijn namelijk bezig met een gemeentehuis of met een uitvoeringsdienst. Hoewel we onze uitvoeringsdienst voor dit traject niet hebben ingediend, hebben we er natuurlijk wel eentje. Hier liggen ook kansen om deze in de toekomst te verbeteren. Ik voel dezelfde noden en bezorgheden die wij hebben bij de andere lokale besturen terugkomen.

Hoe zien jullie de balans tussen circulaire investeringen en kostenbesparing?

We vinden het waardevol om met een ‘circulaire spaarpot’ te werken, zoals Kris Blykers vertelde. Als je binnen een bepaald budget creatieve, circulaire keuzes maakt – bijvoorbeeld door ruimte slimmer te gebruiken – dan kan je elders middelen vrijmaken voor duurzame meerwaarde. Zo komt het evenwicht van het project terug in balans en counter je het idee dat circulair bouwen per definitie duurder is. 

Welke uitdagingen verwachten jullie nog?

De grootste uitdaging blijft het meekrijgen van iedereen: collega’s, politiek, gebruikers, burgers. We moeten een consensus vinden waarmee iedereen tevreden is. Circulariteit vraagt tijd, uitleg en overtuiging. Als je te radicaal wil gaan, dreig je mensen af te schrikken. Stapsgewijze verandering werkt beter.

Hoe zullen jullie de circulaire ambities verankeren in de aanbestedingsfase en samenwerking met de architect?

Door met een startmoment rond circulariteit te werken in de werkgroepen. Zo zijn alle betrokken medewerkers, uit alle verschillende diensten, vanaf het begin mee om de principes van circulariteit te omarmen. We willen circulariteit niet als een detail, maar als uitgangspunt in het bestek opnemen.

Welke lessen hopen jullie nog op te doen in de laatste sessie van CircuS?

De laatste sessie gaat over financiën en subsidies. We hopen daar extra hefbomen te ontdekken die onze plannen haalbaar kunnen maken, zeker als klein lokaal bestuur. Elke subsidie die helpt om circulariteit betaalbaar te houden, is welkom. Dat wordt nog een beetje koffiedik kijken.

Wat zou je adviseren aan andere gemeenten die circulair willen renoveren?

Start met kijken wat je al hebt. Vaak ligt de oplossing in wat er al bestaat: onderbenutte ruimtes, installaties of materialen. Misschien moet je minder bouwen dan je denkt, en is circulariteit gewoon gratis.