28 augustus 2020
In de vorige blog gaf ik aan dat om onze planeet - en daarmee ook onszelf - te redden van de ondergang, het roer volledig om moet. Van een verspillende en vervuilende maatschappij moeten we op weg naar een duurzame samenleving. Gelukkig zien we overal de tekenen verschijnen dat het roer inderdaad om aan het gaan is. Er zijn vele wegen die ons leiden naar die duurzame samenleving zoals de digitale transformatie, de deeleconomie en de energietransitie. Echter de belangrijkste weg is toch wel die van de circulaire economie. Maar wat is die circulaire economie nu eigenlijk?
De term ‘circulaire economie’ is vooral bekend geworden door de Ellen MacArthur Foundation, die tevens het circulaire-economieraamwerk heeft ontwikkeld. De figuur hierboven geeft dat raamwerk weer.
In het raamwerk zijn twee cirkels afgebeeld. Links staat de biologische cirkel. De natuur is van zichzelf circulair. De cradle to cradle-filosofie noemt dat: ‘afval is grondstof’. Denk daarbij aan de gevallen bladeren in de herfst. Aan de ene kant is het afval van de boom, aan de andere kant is het door het natuurlijke verrottingsproces een grondstof voor een nieuwe generatie boombladeren.
Eenzelfde verhaal geldt voor de ontlasting en urine van dieren en mensen: ook die bevatten belangrijke voedingsstoffen voor de groei van gewassen. En oorspronkelijk werd die ontlasting ook direct teruggegeven aan de natuur. Het probleem is echter dat onze (post)industriële maatschappij de natuurlijke werking van de biologische cirkel heeft verbroken. Voedselresten en plantaardig afval gooien wij veelal bij het restafval, dat vervolgens wordt verbrand. De menselijke ontlasting en urine – het resultaat van de vertering van ons voedsel – wordt via een gesloten rioolsysteem weggespoeld en gaat door de bestaande zuiveringsmethoden volledig verloren als voedingsstof.
De circulaire oplossing is om de gebroken cirkel weer te herstellen. De technieken daarvoor bestaan reeds, maar worden nog maar mondjesmaat toegepast. Door een gescheiden inzameling en aparte verwerking van het gft-afval kan het biologische afval omgezet tot compost voor de landbouw en biogas voor levering aan het gasnet. Waterbedrijf Waternet doet in de nieuwe Amsterdamse wijk Buiksloterham een proef met vacuümtoiletten gekoppeld aan een rioleringssysteem dat uitsluitend het toiletafval afvangt en de ontlasting en urine omzet in biogas en in fosfaat voor gebruik in kunstmest. Als we dit soort technieken straks overal ter wereld gaan toepassen en met name in de grote steden, dan hebben we daarmee de biologische cirkel grotendeels hersteld.
De grote slag
De grote slag die moet worden gemaakt, is om ook de niet-biologische producten en materialen circulair te maken. Dat wordt de technische cirkel genoemd en die staat rechts in het raamwerk afgebeeld. Dat circulair maken van de technische kant gaat niet vanzelf, maar is alleen mogelijk door een ander ontwerp van producten en een goede organisatie van hun levenscyclus. Daarom is de technische cirkel ook een stuk complexer dan de biologische. Het gaat om een reeks van cirkels die van binnen naar buiten lopen en steeds wijder worden, dat wil zeggen: steeds verder af komen te staan van het oorspronkelijke product. Het doel daarbij is om producten en materialen zo lang mogelijk en zo hoogwaardig mogelijk in de cirkel te houden.
Walter Stahel, een van de grondleggers van de circulaire economie vatte de werking technische cirkel mooi samen. Al in 1976 schreef Stahel een rapport voor de Europese Commissie waarin hij de visie beschreef van de economie als een aantal opeenvolgende loops die van binnen naar buiten lopen: ‘Hoe kleiner de loop, hoe winstgevender en efficiënter het gebruik van producten. Met andere woorden: repareer niet wat niet kapot is, ga niet iets opnieuw maken wat gerepareerd kan worden, recycleer niet wat opnieuw gemaakt kan worden.’ Je herkent in deze woorden meteen de technische cirkel. In de volgende blog doorlopen we deze cirkel aan de hand van een voorbeeld, zodat het proces nog duidelijker wordt.
